Bij GAS wordt concreet vastgelegd tot in welke mate het specifieke doel van een behandeling of interventie behaald is. Aan de hand van dat doel wordt een 6-punts GAS-schaal vastgesteld waarop de mate waarin dit doel is behaald kan worden geëvalueerd. Dit is een maat voor de effectiviteit van de behandeling. De schaal markeert de volgende punten:

• -3: Achteruitgang; een doel dat minder is dan de uitgangssituatie
• -2: Uitgangssituatie; voorafgaand aan de behandeling/interventie
• -1: Minder dan het doel; vooruitgang zonder dat het doel is behaald
• 0: Doel bereikt
• 1: Meer dan het doel; vooruitgang die verder gaat dan het gestelde doel
• 2: Veel meer dan het doel; vooruitgang die veel verder gaat dan het gestelde doel

Een goede GAS-schaal voldoet aan de volgende voorwaarden:

1. GAS-schaal is opgesteld in samenspraak met de patiënt en/of zijn/haar systeem. Zij staan achter de GAS-schaal, zijn betrokken bij het opstellen ervan en er is overeenstemming over zowel het doel als de wenselijkheid en haalbaarheid van de geformuleerde niveaus.
2. Alle niveaus van de GAS-schaal zijn Specifiek, Meetbaar, Acceptabel en Realistisch geformuleerd en er wordt een Tijdpad uitgezet waarna gemeten wordt (SMART).
3. Er wordt gewerkt met maximaal één variabele per GAS-schaal (in de casus bij Huidig Gebruik: het aantal activiteiten dat goed gaat per dag). Als je in die casus bijv. ook wilt kijken naar de intensiteit van de conflicten moet hiervoor een aparte GAS-schaal worden opgesteld.
4. De GAS-schaal wordt geformuleerd op activiteiten- of participatieniveau van het ICF (RIVM, 2002). NB. Dit betreft de originele versie voor de revalidatiesector. De GAS is ook op andere vlakken te gebruiken, maar daar niet altijd op gevalideerd.

Een GAS-schaal kan op elk moment in de behandelperiode gemaakt worden, mits er nog wel voldoende tijd is om aan het doel te werken en de mogelijkheid er is om in of vlak na de behandelperiode de GAS-schaal te evalueren.

GAS wordt gebruikt voor maatschappelijk werk, geestelijke gezondheidszorg, kinderrevalidatie, neurologische revalidatie, revalidatie bij MS en cognitieve revalidatie. Dekkers e.a. (2011) beschrijven concrete voorbeelden voor fysiotherapie, ergotherapie, logopedie, orthopedagogiek/psychologie en maatschappelijk werk. De methode is echter in principe bruikbaar voor ieder type hulp, behandeling of interventie waarvoor doelen en schalen vastgesteld kunnen worden die voldoen aan bovenstaande 4 voorwaarden.

Een individuele hulpverlener kan GAS toepassen. Daarnaast is het mogelijk om GAS te gebruiken in een multidisciplinair team rond een cliënt. Het gehele team kan aan dezelfde hoofddoelstelling (het ‘kernprobleem’) werken. Ieder teamlid kan vanuit zijn/haar eigen discipline met de patiënt werken aan het behalen van deze doelstelling.

Het is mogelijk om per begeleidings- of behandelperiode meerdere GAS-schalen per cliënt te maken voor verschillende doelen.

Het instrument is in principe gratis beschikbaar, maar een training wordt aanbevolen. Het SMART formuleren van doelen en stellen van alle niveaus op een GAS-schaal is complex. Ervaring in het maken van GAS is noodzakelijk voor de betrouwbaarheid van het gebruik binnen een organisatie of een onderzoek.

Dekkers e.a. (2011) beschrijven een groot aantal voorbeelden voor verschillende disciplines in hun handleiding. Hieronder is een voorbeeld uit deze publicatie opgenomen die betrekking heeft op het maatschappelijk werk.

Goal Attainment Scaling is opgenomen in de basisset outcome-criteria in de jeugdhulp als outcome-indicator voor niet-vrij toegankelijke jeugdhulp.

Voordelen van GAS:

• Bij GAS is het heel duidelijk wanneer een verbetering relevant is: bij twee punten verbetering. Dit geldt niet voor de meeste instrumenten die voor meerdere doelgroepen bruikbaar zijn.
• Het zelf formuleren van het behandeldoel biedt kansen om te meten wat gemeten moet worden (validiteit) in een mate die relevant is (responsiviteit).
• GAS kan groepseffecten bij heterogene populaties en met alle betrokken disciplines in maat en getal beschrijven door statistische bewerking van de veranderingsscores.
• Omdat de outcome bij elke GAS-schaal identiek is, kan een goed bewerkbare dataset worden opgebouwd.

Nadelen van GAS:

• In tegenstelling tot de generieke meetinstrumenten, is de mate van reproduceerbaarheid onbekend voor iedere nieuwe toepassing. Zowel de keuze van het domein waarbinnen de doelen gesteld worden, als de formulering van de opdracht en de schaalverdeling, is afhankelijk van het professionele inzicht.
• Er kan sprake zijn van een ‘therapist bias’ waarin een behandelaar geneigd is doelen zo te stellen dat de kans dat ze behaald worden relatief groot is.
• Het maken van GAS-schalen is in het begin een moeilijke en tijdrovende klus.
• Met GAS wordt een enkel ijkpunt uit het totale functioneren gelicht. Er is geen ruimte is voor behaalde maar niet geformuleerde doelen (positief) of bijwerkingen (negatief).

De methodiek van Goal Attainment Scaling (GAS) is oorspronkelijk ontwikkeld voor de evaluatie van de geestelijke gezondheidszorg (Kiresuk & Sherman, 1968). Meestal werd dat gedaan aan de hand van gestandaardiseerde vragenlijsten voor een specifieke diagnosegroep, bestaande uit vragen over “algemene” of gestandaardiseerde activiteiten. De specifieke doelen van een patiënt kwamen in een dergelijk instrument echter niet aan de orde, of namen slechts zo’n klein gedeelte in van de totale vragenlijst dat het meetinstrument minimale tot geen verandering liet zien. Dat leidde tot de wens om individueel te meten: voor iedere patiënt een item dat voor deze patiënt het belangrijkste is en het effect van de behandeling meetbaar maakt.

Er zijn verschillende vormen van Goal Attainment Scaling mogelijk. De versie die hier wordt beschreven is afkomstig uit de Handleiding Goal Attainment Scaling (GAS) in de praktijk (Dekkers, De Viet, Eilander & Steenbeek, 2011), die meer uniformiteit in het gebruik van GAS in Nederland wil bevorderen. Deze wijkt af van de originele werkwijze (Kiresuk & Sherman, 1968). De huidige beschrijving is afgeleid van een technische beschrijving voor de revalidatiesector (gericht op behandelingen). Een minder technische vorm is goed bruikbaar voor het Wmo domein.

Er is onderzoek uitgevoerd naar de betrouwbaarheid en responsiviteit van de GAS. Dit onderzoek is over het algemeen positief. Zie Dekkers e.a. (2011) voor een overzicht.

Voor deze beschrijving is de Handleiding Goal Attainment Scaling (GAS) in de praktijk (Dekkers, De Viet, Eilander & Steenbeek, 2011) als leidraad genomen.

De oorspronkelijke publicatie is niet vrij beschikbaar, maar de volledige verwijzing is: Kiresuk, T., Sherman, R. (1968). Goal attainment scaling: a general method of evaluating comprehensive mental health programs. Community Mental Health, 4, 443-453.

In de beschrijving is verwezen naar Hurn, J., Kneebone, I., & Cropley, M. (2006). Goal setting as an outcome measure: A systematic review. Clinical Rehabilitation, 20, 756-772.

RIVM (2002). Nederlandse vertaling van de International classification of functioning, disability and health. Bilthoven, Nederland: WHO FIC Collaborating Centre in the Netherlands, RIVM.

    
Deze instrumentbeschrijving is opgesteld door Thijs van den Enden van de redactie van de Wat Werkt Studio en geverifieerd door de eigenaar van het instrument.

Eefje de Viet, e.deviet@revant.nl (mede opsteller van de Handleiding Goal Attainment Scaling (GAS) in de praktijk).